Kościół św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty i św. Wawrzyńca Męczennika w Pabianicach

---

Architektura

Świątynia, której tytuł opisowy wskazuje na jej powiązania z postacią św. Mateusza oraz św. Wawrzyńca, jest trójnawową budowlą, która prezentuje się jako klasyczna bazylika. Jej konstrukcja w kształcie łacińskiego krzyża jest orientowana i zakończona elegancką absydą.

Wieża budynku, w dolnych segmentach, ma formę czworoboku, podczas gdy w górnych partiach przyjmuje kształt ośmioboku. W obszarze przejścia między tymi dwoma planami zlokalizowane są przybudówki, a całość wieńczy spiczasty hełm.

Kościół został wzniesiony z cegły, co nadaje mu solidny charakter, przy użyciu wapiennej zaprawy. W latach 2010–2011 dokonano rewitalizacji elewacji, nadając jej nowy blask. Detale architektoniczne, które przykuwają wzrok, są precyzyjnie wykonane z piaskowca, podczas gdy wapienne tynki ozdabiają wieżę, szczyty i gzymsy, dodając całości wyrafinowanego wyglądu.

Budynek ten harmonijnie łączy różnorodne style architektoniczne, co czyni go unikalnym w swoim rodzaju. Akcenty romańskie można dostrzec w formie absydy, natomiast gotyckie cechy objawiają się w strukturze wieży oraz przyporach. Renesansowe elementy widoczne są w takich detalach jak attyki oraz ramiona transeptu. Autorem projektu, który wzniósł tę niepowtarzalną budowlę, jest Ambroży Włoch z Płocka.

Wnętrze kościoła

Wnętrze tego świątyni, wyraźnie odzwierciedlające barokowy styl, przyciąga uwagę nie tylko swoją grandiozą, ale także starannością, z jaką zostało zaplanowane. Nawa główna, oddzielona od bocznych poprzez kolumny oraz filary, tworzy harmonijną przestrzeń. Warto zwrócić uwagę na chór, który jest podpierany kolumnami oraz eleganckie kolebkowe sklepienie.

Na uwagę zasługuje również późnorenesansowy ołtarz główny, pochodzący z drugiej połowy XVII wieku i zrobiony w krakowskiej szkole. W centrum jego znajduje się obraz Chrystusa Ukrzyżowanego, za którym rozciąga się widok na Jerozolimę. Po jego bokach znajdują się rzeźby patronów tej świątyni, św. Mateusza oraz św. Wawrzyńca. Nad nimi umieszczono obraz Wniebowzięcia Matki Bożej. Oprócz tego, wśród mebli ołtarzowych, można znaleźć XVIII-wieczne fotele w stylu baroku gdańskiego.

W lewym transepcie zapiera dech wpięknie dekorowany ołtarz Matki Bożej, który ozdobiony jest srebrną sukienką z XVII wieku. Warto podkreślić, że jest on wzbogacony srebrnymi wotami z XVII oraz XVIII wieku oraz relikwiarzami w kształcie piramid. Pozostały ołtarz św. Józefa zwiększa zróżnicowanie wystroju.

Na prawym transepcie umiejscowiono ołtarz Trójcy Przenajświętszej, który w stylu architektonicznym przypomina ołtarz Matki Bożej. Oferuje on również dwa relikwiarze oraz ołtarz dedykowany św. Annie. Pod chórem odnajdujemy ołtarz Bractwa Matki Boskiej Pocieszenia po lewej stronie, z XVIII wieku, oraz ołtarz św. Antoniego po prawej.

Ambona wykonana w stylu renesansowym, otaczają cztery postaci ewangelistów, a na jej szczycie znajduje się figura Chrystusa, który trzyma w dłoni kulę ziemską. Ołtarz Najświętszego Serca Jezusowego, wprost naprzeciw ambony, wyróżnia się dwumetrową figurą Chrystusa Ukrzyżowanego, przedstawiającego dramatyczny widok. Ciekawym detalem jest centralny fragment krzyża, otoczony pozłacanym wieńcem cierniowym, która podkreśla emanujący proces miłości.

Portret ks. Mateusza Miklińskiego, proboszcza pabianickiego, z lat 1680–1700, znajduje się po lewej stronie ołtarza głównego, zaś nagrobek Anny Sułowskiej z 1613 roku znajduje się przy ołtarzu św. Trójcy i przedstawia postać dziewczęcą z modlitewnikiem w ręce. Został wykonany z czerwonego marmuru, takiego samego jak pomniki w katedrze wawelskiej. Ozdoby wokół są z piaskowca, a parafraza Trenów Jana Kochanowskiego uchwyca ból rodziców po stracie dziecka.

Wnętrze kościoła przyciąga również uwagę przez starannie umiejscowione tablice pamięci oraz interesujące elementy architektoniczne. Tablica Judyty, żony Władysława Hermana, znajduje się po prawej stronie ołtarza Matki Bożej Zwycięskiej, zapisując wdzięczność za narodziny ich syna Bolesława, znanego później jako Krzywousty. Podziwiać można również piwnice grobowe, gdzie spoczywają proboszczowie parafii od chwili jej wybudowania do 1811 roku, wyłożone marmurem.

W zakrystii znajduje się duża, oszklona gablota, w której eksponowane są zabytkowe ornaty oraz naczynia liturgiczne. Kruchta przy wejściu głównym, od strony zachodniej, oddzielona jest od wnętrza półkolistym portalem, który zamyka krata z 1897 roku. Nad łukiem portalu umieszczone są dwa putta z rybimi ogonami, trzymające herb Aaron z koronami oraz literami P.C.C.C. (Pabianice Civitas Capituli Cracoviensis, co oznacza Pabianice, Miasto Kapituły Krakowskiej).

Warto zwrócić uwagę na szczegółowy schemat wnętrza kościoła, który przedstawia:

• krucyfiks z dawnej tęczy z XVIII w,
• portal z kratą,
• ołtarz Matki Bożej Pocieszenia z końca XVII w,
• ambonę z przełomu XVII/XVIII w,
• szafy ścienne na sprzęt kościelny,
• ołtarz św. Józefa z końca XVII w,
• ołtarz Matki Bożej Zwycięskiej,
• tablicę Judyty, żony Władysława Hermana z XVII w,
• tablicę pamiątkową ks. Miklińskiego,
• drzwi do zakrystii z renesansowym gzymsem,
• ołtarz główny z XVII w,
• obraz „Ecce Homo” (Oto człowiek) z XVII w,
• tablicę Władysława Hermana,
• chrzcielnicę gotycką, piaskowiec z XV w,
• lichtarze cynowe, odlewane z XVIII w,
• ołtarz św. Trójcy z końca XVII w,
• epitafium Anny Sułowskiej z 1613 r,
• ołtarz św. Anny,
• ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1966 r,
• ołtarz św. Antoniego Padewskiego z XVII w,
• tablicę marmurową poświęconą św. Maksymilianowi M. Kolbe,
• portal wejściowy i odrzwi.

Kościół na zewnątrz

Nad głównym wejściem kościoła św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty oraz św. Wawrzyńca Męczennika w Pabianicach widnieje herb Aaron, co przypomina o przynależności Pabianic do kapituły krakowskiej. Łaciński napis „sequere me” tłumaczy się jako „pójdź za mną”. Drzwi wejściowe zdobią wytłoczone sceny, które upamiętniają ważne dla historii kościoła momenty, takie jak 400-lecie jego istnienia, milenium z Prymasem Tysiąclecia, jasnogórskie śluby narodu polskiego, a także beatyfikacje Polaków przez Jana Pawła II oraz samą jego pielgrzymkę do Polski. Cały projekt stworzyli znani artyści, Zb. Jachorski i A. Czelej.

Na północnej ścianie można dostrzec dawne wejście do kościoła, którego portal przeszedł staranną restaurację. Nad nim znajduje się łacińska inskrypcja: BEATI Q. HABITAT IN DOMO TVA DNE, czyli „Błogosławieni, którzy przebywają w domu Twoim Panie”. Poniżej widnieje herb kapituły krakowskiej, przedstawiający mur z otwartą bramą i trzema wieżami. W otoczeniu herbu znajdują się także litery P.C.C.C (Pabianice Civitas Capituli Cracoviensis), co tłumaczy się jako „Pabianice Miasto Kapituły Krakowskiej”. Po stronie prawej portalu, umieszczony jest napis: I + N + R + I + A + D + 1585, co oznacza: „Jezus Nazareńczyk Król Żydowski Roku Pańskiego 1585”.

Pod tym napisem widnieje znak motyki i krzyża. Z kolei po lewej stronie portalu umieszczono informację, że autorem tej pracy był Jakub Fusski, murarz z Krakowa.

Najstarszy dzwon, datowany na 1776 rok, nosi inskrypcję: „Custodi nos Domine et populum Tuum ut pupillam oculi”, co w wolnym tłumaczeniu znaczy „Strzeż nas Panie i ludu Twego jak źrenicy oka”.

W pobliżu kościoła, od strony południowo-zachodniej, znajduje się pomnik św. Maksymiliana Kolbego, zaprojektowany przez Krystynę Fałdygę-Solską. Został on ufundowany przez ks. infułata Lucjana Jaroszkę w 1991 roku, stając się pierwszym pomnikiem tego świętego w Polsce.

Tuż obok pomnika stoi figura Matki Bożej, która została ufundowana w 1899 roku przez Kacpra i Barbarę Garzyńskich, jako wyraz dziękczynienia za ocalenie ich od epidemii cholery. Z kolei po stronie północno-wschodniej umieszczona jest kolumna z XIX-wieczną figurą św. Floriana, będącą wotum wdzięczności za ocalenie kościoła od kolejnego pożaru.

Historia świątyni w datach

Historia kościoła w Pabianicach sięga dalszych lat, a poniżej przedstawiamy najbardziej znaczące wydarzenia, które ukształtowały jego oblicze na przestrzeni wieków:

• 5 kwietnia 1583 – akt erekcyjny nowego, murowanego kościołaparafii św. Mateusza w Pabianicach,
• 15 listopada 1588 – konsekracja kościoła przez bp. Pawła Dębskiego z Krakowa,
• 1634 – ufundowanie tablicy pamiątkowej Judyty – żony Władysława Hermana,
• 1637 – wyposażenie wnętrza dwoma obrazami przedstawiającymi męczeństwo św. Wojciecha i św. Stanisława (które nie przetrwały do czasów współczesnych),
• 20 kwietnia 1697 – uszkodzenie organów kościelnych w wyniku uderzenia pioruna w wieżę kościelną; naprawa przez organomistrza Tomasza z Kielc trwała dziewięć tygodni,
• 7 października 1697 – poświęcenie ołtarza głównego i ołtarzy bocznych (św. Józefa, Aniołów Stróżów oraz dwóch obecnie nieistniejących: Najświętszej Trójcy i Niepokalanego Poczęcia) przez bp. Wierzbowskiego, sufragana poznańskiego,
• 26 października 1698 – wzniesienie ambony,
• 1721–1735 – doposażenie kościoła przez Kapitułę Krakowską kwotą około 3 tysięcy złotych, ornatami i innymi szatami kościelnymi ze skarbca,
• 1760 – pożar kościoła, podczas którego stopiły się dzwony (na ich miejsce sporządzono dwa nowe: Stanisław i Mateusz),
• 1776 – zamieszczenie obrazu w ołtarzu Trójcy Przenajświętszej,
• 16 sierpnia 1823 – pożar dachu kościoła, podczas którego spłonęła kopuła nad transeptem (zwana „banią”); z tego powodu usunięto tzw. tęczę, a znajdujący się na niej krzyż z figurą Chrystusa umieszczono w głównym przedsionku,
• 1861 – montaż nowego zegara na wieży,
• 1865 – wieżę nakryto gotyckim hełmem w kształcie piramidy zwieńczonym krzyżem,
• 1865–1876 – renowacja kościoła,
• 1932–1934 – renowacja kościoła,
• 1942 – rekwizycja dzwonów kościelnych przez okupacyjne wojska niemieckie,
• 21 września 1958 – poświęcenie nowych dzwonów przez bp. Jana Fondalińskiego,
• 15 marca 1964 – poświęcenie odnowionych stacji drogi krzyżowej przez bp. Bohdana Bejze,
• 25 września 1966 – poświęcenie ołtarza Serca Jezusowego (według projektu prof. Bandury) przez bp. Bohdana Bejze,
• 1967 – poświęcenie nowych witraży,
• 1971 – poświęcenie nowego dzwonu pod wezwaniem św. Maksymiliana przez bp. Bohdana Bejze,
• 3 października 1976 – poświęcenie dwóch tablic pamiątkowych w przedsionku, ku czci św. Maksymiliana i ku upamiętnieniu męczeńskiej śmierci dwóch księży – Lewandowskiego i Krupczyńskiego przez bp. Józefa Rozwadowskiego, bp. Jana Kulika i bp. Bohdana Bejze, z udziałem byłych więźniów obozów koncentracyjnych,
• 25 września 1977 – poświęcenie nowych ławek, konfesjonałów oraz nowo umeblowanej zakrystii (według projektu prof. Bandury),
• 1978 – poświęcenie kaplicy przedpogrzebowej oraz położenie stopni marmurowych w prezbiterium,
• 1979 – umieszczenie witraży w oknach obu zakrystii (papież Jan XXIII, św. Franciszek, św. Józef, św. Maksymilian otrzymujący korony od Matki Bożej, czterech ewangelistów, sześć prawd wiary),
• 1986 – poświęcenie głównego portalu kościoła przez bp. Władysława Ziółka,
• 1988 – poświęcenie 24 nowych dzwonów, połączonych w system tworzący carillon – z okazji 400-lecia konsekracji kościoła,
• 1990–2005 – gruntowna renowacja wnętrza kościoła, budowa oświetlenia zewnętrznego,
• 2010–2011 – rewitalizacja elewacji kościoła.

---

Oceń: Kościół św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty i św. Wawrzyńca Męczennika w Pabianicach

---