Jan Kaczmarek (1920–2011)

---

Życiorys

Młodość i lata wojenne

Jan Kaczmarek, syn Władysława Kaczmarka oraz Zofii Wiedeńskiej, zdobył wykształcenie, które zaczęło się od ukończenia Szkoły Podstawowej nr 3 oraz Państwowego Gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego w Pabianicach. Równolegle do nauki w gimnazjum, w 1936 roku uzyskał uprawnienia pilota szybowcowego, a w 1937 roku motorowego. 18 maja 1938 roku zdał egzamin maturalny. Po rozpoczęciu studiów na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej, został powołany do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Radomiu-Sadkowie, aby odbyć służbę wojskową. Jako pilot brał udział w działaniach obronnych w 1939 roku, a w latach 1940–1945 aktywnie uczestniczył w ruchu oporu. Był związany z Związkiem Walki Zbrojnej na Litwie, a następnie z Armią Krajową w Generalnym Gubernatorstwie.

Okres krakowski

Po zakończeniu II wojny światowej Jan Kaczmarek podjął studia na kierunku budowa i eksploatacja maszyn na Wydziale Technologii Lotniczej Akademii Górniczo–Hutniczej w Krakowie, gdzie zdobył tytuł magistra inżyniera 8 grudnia 1948 roku. W latach 1957-1968 pełnił funkcję dyrektora krakowskiego Instytutu Obróbki Skrawaniem, w którym utworzył cztery zakłady doświadczalne: w Krakowie, Wadowicach, Rzeszowie oraz Radomiu. Jako nauczyciel akademicki pracował w Katedrze Obróbki Metali Politechniki Krakowskiej, a od 1958 roku również jako kierownik tej katedry. Ukończył doktorat w 1958 roku oraz habilitację w 1962, a w tym samym roku został profesorem nadzwyczajnym AGH. W 1965 roku dołączył do Polskiej Akademii Nauk jako członek korespondencyjny. W latach 1966-1968 pełnił rolę prorektora, a następnie rektora Politechniki Krakowskiej.

W 1947 roku przystąpił do Związku Zawodowego Metalowców, a od 1957 do 1964 roku był członkiem zarządu głównego związku. Podczas swojej kariery zasiadał również w Wojewódzkiej Komisji Związków Zawodowych oraz Centralnej Radzie Związków Zawodowych.

Okres warszawski

Z dniem 22 grudnia 1968 roku Jan Kaczmarek objął stanowisko przewodniczącego Komitetu Nauki i Techniki w czwartym rządzie Józefa Cyrankiewicza. W ramach tego stanowiska wprowadził system krajowych programów badawczo-rozwojowych oraz rozwijał współpracę z naukowcami z krajów zachodnich. W 1971 roku uzyskał członkostwo rzeczywiste w Polskiej Akademii Nauk, a w 1972 roku tytuł profesora zwyczajnego. W listopadzie 1973 roku został prezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Naukowego Technologii Mechanicznej. W latach 1972-1974 był na czele nowo utworzonego Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Przez dziewięć lat (od 1972 do 1980) pełnił on obowiązki sekretarza naukowego Polskiej Akademii Nauk, podejmując się różnych zadań, w tym uruchomienia polskiej stacji badawczej na Antarktydzie oraz rozwijania stacji naukowych PAN w innych europejskich miastach.

W latach 1972-1976 był przewodniczącym Rady Głównej Naczelnej Organizacji Technicznej, w latach 1984-1990 prezesem tej organizacji, a od 2010 roku pełnił tytuł honorowego prezesa NOT. Od 1949 roku należał do Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, w latach 1980-1987 stojąc na jego czołowej pozycji.

Jan Kaczmarek zmarł w Paryżu w wieku 91 lat, gdzie przebywał na leczeniu. Po śmierci został pochowany z ceremoniałem wojskowym na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, w Alei Zasłużonych.

Działalność społeczna i polityczna

Był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej od 1962 roku. W latach 1965-1966 zasiadał w plenum jako zastępca członka, a w kolejnych latach był zarówno członkiem plenum, jak i przewodniczącym komisji nauki Komitetu Wojewódzkiego partii w Krakowie. W latach 1971-1975 należał do Komitetu Centralnego PZPR, a do 1981 roku był w Centralnej Komisji Rewizyjnej tej partii. Jako radny dzielnicy Kraków-Zwierzyniec, w okresie 1972-1976 oraz 1985-1989 pełnił mandat posła na Sejm PRL VI i IX kadencji. Brał aktywny udział w obradach Okrągłego Stołu, w zespole dotyczącego polityki społecznej oraz gospodarki. Był zaangażowany w działalność Towarzystwa Przyjaciół Pabianic, otrzymując honorowe członkostwo w 1980 roku. Ponadto, w latach 1986-1988 był członkiem Społecznego Komitetu Odnowy Starego Miasta Zamościa.

Dorobek naukowy

Jan Kaczmarek był wybitnym naukowcem, który w swojej pracy badawczej koncentrował się na technologii maszyn oraz obróbce warstw wierzchnich, stosując metody wiórowe, ścierne i erozyjne, a także badając technologie implantacji laserowej i zastosowanie gazów szlachetnych. Jego podręcznik Principles of Machining by Cutting, Abrasion and Erosion zyskał uznanie i został oceniony przez National Academy of Engineering jako publikacja o ponadczasowej wartości.

W dorobku Kaczmarka znajdują się nie tylko liczne prace książkowe, ale także ponad 14 monografii i książek, a także 200 artykułów opublikowanych w czasopismach zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Co więcej, wynalazki, które opatentował, mają zastosowanie w praktycznych rozwiązaniach przemysłowych.

Wyzwania naukowe nie były jedynym obszarem jego aktywności. Kaczmarek pełnił również rolę promotora w zakresie rozwoju nauk technicznych, wypromowując 29 doktoratów. Jego uczniowie zyskali uznanie w swojej dziedzinie, a 12 z nich uzyskało tytuł profesora w krajach takich jak Polska, Kanada oraz Stany Zjednoczone.

Wyróżnienia i odznaczenia

Doktoraty honoris causa

Jan Kaczmarek został uhonorowany tytułem doktora honoris causa przez szereg prestiżowych uczelni. Wśród nich znalazły się:

• doktora honoris causa Technische Universität w Chemnitz w 1973 roku,
• doktora honoris causa Moskiewskiego Państwowego Uniwersytetu Technicznego w Moskwie w 1974 roku,
• International Institute for Applied Systems Analysis w Austrii w 1993 roku,
• doktora honoris causa Politechniki Poznańskiej w 2001 roku,
• doktora honoris causa Politechniki Koszalińskiej w 2003 roku.

Członkostwa akademii

Był również członkiem wielu szanowanych akademii naukowych, w tym:

• Polskiej Akademii Nauk od 1965 roku,
• National Academy of Engineering w Stanach Zjednoczonych od 1977 roku, co czyni go pierwszym i dotąd jedynym Polakiem w tym gronie,
• Bułgarskiej Akademii Nauk od 1977 roku,
• L’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgii od 1978 roku,
• Polskiej Akademii Umiejętności od 1989 roku,
• Akademii Inżynierskiej w Polsce, gdzie był członkiem czynnym od 1992 roku, a w 1999 roku otrzymał tytuł członka honorowego,
• Central Europe Academy of Sciences and Arts w 1998 roku,
• Honorary Scholar w International Institute of Applied Systems Analysis w Laxenburgu w 1993 roku.

Medale akademickie

W swoim dorobku Kaczmarek zdobył także szereg medali akademickich, w tym:

• Złoty Medal im. M. Drinova przyznawany przez Bułgarską Akademię Nauk w 1969 roku,
• Medal Francji „Złote Palmy Akademickie” w 1972 roku,
• Medal im. Mikołaja Kopernika przyznawany przez Polską Akademię Nauk w 1977 roku.

Odznaczenia

Jan Kaczmarek był laureatem licznych odznaczeń, które uznają jego wkład w naukę i technikę:

• Order Budowniczych Polski Ludowej w 1980 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski w 1974 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 1962 roku,
• Złoty, Srebrny i Brązowy Krzyż Zasługi,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju” w 1973 roku,
• Odznaka honorowa „Za zasługi w rozwoju województwa koszalińskiego” w 1973 roku,
• Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej w 1972 roku,
• Komandor Orderu Palm Akademickich.

W uznaniu za całokształt jego działalności naukowej i technicznej, Kaczmarek w 2002 roku otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Pabianice.

---

Oceń: Jan Kaczmarek (1920–2011)

---