Leszek Berger

---

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Leszek Berger przyszedł na świat w Pabianicach, w katształcie niewielkiej miejscowości, gdzie mieszkała jego matka. W swoich najmłodszych latach mieszkał najpierw w Lewkowcu, a później w Ostrowie Wielkopolskim, gdzie to spędzał czas z rodziną. Edukację rozpoczął w czteroklasowej szkole podstawowej w Franklinowie. Po zakończeniu trzeciej klasy rodzice postanowili przenieść go do siedmioklasowej Szkoły Podstawowej im. Ewarysta Estkowskiego, mieszczącej się w Ostrowie. W 1947 roku Berger zdołał ukończyć Męskie Liceum, które znajdowało się w Ostrowie Wlkp.

Początki kariery naukowej

Po zakończeniu kształcenia Berger postanowił kontynuować naukę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego, koncentrując się na biologii. Już na trzecim roku studiów zaproponowano mu stanowisko asystenta, jednak zrezygnował z tej oferty, pragnąc realizować swoje marzenia o pracy w charakterze nauczyciela biologii. Pomimo tego, w 1950 roku jako student czwartego roku, rozpoczął karierę zawodową jako asystent w Muzeum Przyrodniczym w Poznaniu, gdzie zorganizowano nową placówkę naukowo-badawczą przyjmując najlepszych studentów. W 1951 roku, pod kierunkiem prof. Jarosława Urbańskiego, obronił pracę magisterską na temat „Mięczaków Pojezierza Mazurskiego”. Następnie przygotowywał się do obrony pracy doktorskiej, dotyczącej „Mięczaków pogranicza Wielkopolski, Śląska i Jury Krakowsko-Wieluńskiej”. Warto zaznaczyć, że aby zebrać materiały, Berger podróżował pieszo i na rowerze przez 17 powiatów. Proces pisania pracy doktorskiej zakończył w 1956 roku, lecz z powodu trudności związanych z promotorem prof. Urbanńskim, obronę udało mu się sfinalizować dopiero w 1961 roku. Ostatecznie nieprzyjemne wydarzenia w pracy zmusiły go do zmiany kierunku badań z malakologii na płazy, a szczególnie żaby zielone.

Badania nad żabami zielonymi

W zgodzie z przekonaniami panującymi w 1758 roku, które zostały sformułowane przez Linneusza, wierzono, że wszystkie żaby zielone należą do jednego taksonu – Rana esculenta. Berger już w swojej pierwszej publikacji dotyczącej płazów, udowodnił, że w rzeczywistości dzielą się one na trzy różne formy morfologiczne, które później zaklasyfikował jako osobne gatunki: R. esculenta, R. lessonae oraz R. ridibunda. Z racji tego, że pokrewieństwo tych gatunków pozostawało zagadką, w 1963 roku założył w Starym ZOO w Poznaniu, a później w 1988 roku w Jaskółkach hodowlę żab zielonych, znaną potocznie jako „ranarium”. Aby poprawić skuteczność rozwoju kijanek i ich przeobrażeń w żaby, Berger latem zorganizował w swoim dwupokojowym mieszkaniu ponad 50 akwariów. Hodowla ta wymagała wielu poświęceń, ale po roku obserwacji odkrył, że w przeciwieństwie do powszechnej opinii nie wszystkie żaby zielone zimują w wodzie – to tylko osobniki żaby śmieszki wybierają ten sposób. Co więcej, wyniki jego badań nad dziedziczeniem cech uzyskane w latach 1963-1965, wykazały, że żaba wodna nie była gatunkiem, lecz bardziej nieokreślonym mieszańcem. Niektórzy renomowani uczeni nie przyjmowali jego konkluzji, a wręcz zakazywali pisania na temat jego badań. Mimo to, w 1965 roku, Berger stworzył pracę „Systematyka żab zielonych”, którą zamierzał użyć jako podstawę do habilitacji. Okazało się, że wyniki jego analiz były niezgodne z ówczesnymi teoriami, co sprawiło, że zarówno Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu, jak i Uniwersytet Jagielloński odrzuciły jego habilitację. W 1969 roku, na Akademii Rolniczej w Poznaniu, czterej doświadczeni biolodzy: Henryk Szarski, Kazimierz Sembrat, Marian Młynarski oraz Aleksander Wróblewski, pozytywnie ocenili jego rozprawę, co pozwoliło Bergerowi na uzyskanie tytułu doktora habilitowanego. Od 1971 roku, metody molekularne wielokrotnie potwierdzały jego wyniki.

W 1975 roku, ośrodek, w którym pracował, zmienił nazwę, a nowy kierownik Zakładu uznał badania Bergera za niewartościowe, co doprowadziło do ich usunięcia z listy statutowych tematów Zakładu. Gdy wydarzył się szereg nieprzyjemnych okoliczności, Berger doznał zawału serca, co zmusiło go do rocznej przerwy w pracy. Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał dopiero w 1981 roku, w wyniku niedoboru wykształconych doktorów w Polsce. Wszyscy jego dotychczasowi uczniowie byli zagarniani przez innych naukowców. Dopiero w 1979 roku, jako ekspert w dziedzinie małży rodzaju Pisidium, został promotorem dla rozprawy doktorskiej Anny Dyduch z Krakowa. Na tytuł profesora zwyczajnego czekał kolejne dziewięć lat, argumentując, że sytuacja w instytucie, w którym pracował, miała na to znaczący wpływ.

Na zasłużoną emeryturę przeszedł w 1995 roku, ale kontynuował badania, które realizował w Jaskółkach, gdzie spędzał wiosny i lata prowadząc hodowlę żab. W 2000 roku, podczas likwidacji hodowli na świat przyszły albinotyczne żaby zielone, które zdobyły ogromne zainteresowanie w środowisku naukowym, a Bergera skłoniły do trwania w badaniach. W tym okresie opublikował również dwie książki: „Płazy i gady Polski. Klucz do oznaczania” (2000) oraz „Chrońmy europejskie żaby zielone” (2008) – ta druga również w wersji angielskojęzycznej. Na podstawie swoich badań, zwrócił uwagę na potrzebę ochrony płazów poprzez tzw. tandemy hodowlane żab zielonych. Idea ta spotkała się ze skrajnymi opiniami, zarówno krytycznymi, jak i pozytywnymi ze strony uczonych i obrońców przyrody. Pomimo prób zastosowania tego projektu, do dziś nie zrealizowano jej z powodu obowiązujących norm prawnych w Polsce.

Działalność popularyzatorska

Berger, pomimo intensywnej pracy naukowej, brał również udział w projektach popularyzujących wiedzę o płazach oraz ich ochronie. Wspierał I i II Forum Przyrodniczym Południowej Wielkopolski w latach 2004 i 2005, a także aktywnie uczestniczył w Ostrowskich Spotkaniach z Przyrodą oraz w ogólnopolskich zlotach „Blisko bocianów” w Przygodzicach. Pisał o swoich badaniach w wielu lokalnych periodykach, takich jak „Na skraju – gazeta mieszkańców Podolan i Strzeszyna”, „Przyroda Południowej Wielkopolski” i „Przyroda Polska”. Prowadził liczne pogadanki dla dzieci oraz młodzieży w Poznaniu i południowej Wielkopolsce. Zachęcał szkoły oraz przyrodników do odwiedzenia swojego 'ranarium’ w Jaskółkach, organizując żywe lekcje biologii. Był także pomysłodawcą oraz opiekunem naukowym projektu Południowowielkopolskiej Grupy OTOP „Płazy i gady Południowej Wielkopolski”. W uznaniu jego zasług w regionie, w 2005 roku został uhonorowany nagrodą Prezydenta Miasta Ostrowa Wielkopolskiego.

Życie prywatne

W 1954 roku Leszek Berger ożenił się z Haliną Biegańską (ur. 1932), a ich rodzina obejmowała dwójkę dzieci. Syn Wojciech (ur. 1955) po ukończeniu studiów udał się do USA, gdzie obecnie pełni funkcję profesora fizyki na Uniwersytecie w Scranton. Ich córka Katarzyna (ur. 1961) osiedliła się w Poznaniu, gdzie pracuje i mieszka. Berger został pochowany na cmentarzu na poznańskich Naramowicach.

Uczniowie

W gronie uczniów Leszka Bergera znajdziemy takie osoby jak prof. Maria Ogielska, dr Mariusz Rybacki, dr Piotr Masiakowski oraz dr Anna Dyduch.

Odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1990)

Wybrane publikacje

Leszek Berger jest ściśle związany z badaniami nad płazami, a jego dorobek naukowy jest obszerny i różnorodny. Oto kilka wybranych publikacji, które ukazują jego wkład w tę dziedzinę:

• Berger L. 1955. Płazy i gady Wielkopolskiego Parku Narodowego, PTPN, Wydz. Mat.-Przyr., Pr. Mongr. nad Przyrodą Wielkopolskiego Parku Narodowego pod Poznaniem, II, 10:1-35,
• Berger L., Michałowski J. 1963. Klucze do oznaczania kręgowców Polski, cz. II, Płazy – Amphibia. PWN, Warszawa-Kraków,
• Berger L. 1973. Systematics and hybridization in European green frogs of Rana esculenta complex. J. Herpet. 7, 1: 1-10,
• Uzzell T., Berger L. 1975. Electrophoretic phenotypes of Rana ridibunda, Rana lessonae, and their hybridogenetic associate, Rana esculenta. Proc. Acad. Nat. Sci. Philad. 127, 2: 13-24,
• Berger L. 1982. Hibernation of the European water frogs (Rana esculenta complex). Zool. Polon. 29, 1/2:57-72,
• Berger L. 1988. Principles of studies of European water frogs. Acta Zool. Cracov. 31, 21: 563-580,
• Berger L., Uzzell T., Hotz H. 1988. Sex determination and sex ratios in western Palearctic water frogs: XX and XY female hybrids in the Pannonian Basin? Proc. Acad. Nat. Sci. Philad. 140, 1: 220-239,
• Berger L. 2000. Płazy i gady Polski. Klucz do oznaczania. PWN, Warszawa-Poznań,
• Pabijan M., Czarniewska E. Berger L. 2004. Amelanistic phenotypes in western Palearctic water frogs from Poland. Herpetozoa 17: 127-134,
• Tryjanowski P., Sparks T., Rybacki M., Berger L. 2006. Is body size of the water frog Rana esculenta complex responding to climate change? Naturwissenschaften 93: 110-113,
• Berger L. 2008. Chrońmy europejskie żaby zielone. Fundacja Biblioteka Ekologiczna w Poznaniu.

Dorobek naukowy prof. Bergera obejmuje ponad 120 znaczących pozycji naukowych, a także wiele publikacji popularnonaukowych oraz referatów, które przedstawiał na konferencjach krajowych i międzynarodowych.

Ciekawostki

Prof. Leszek Berger, znany malakolog, był pionierem w wielu aspektach swojej dziedziny. Jednym z jego najważniejszych odkryć było zidentyfikowanie nowego gatunku ślimaka lądowego, który pełnił rolę żywiciela pośredniego motylicy wątrobowej. Zaskakująco, ze względu na specyfikę pracy w tej dziedzinie, formalne opisanie odkrycia przypisano innej osobie.

W 1977 roku Berger zdobył grant w wysokości 49 950 dolarów ze Smithsonian Foreign Currency Program, mający na celu przeprowadzenie badań populacji żab zielonych w Polsce. Ciekawe jest, że w tamtym czasie kurs dolara wynosił 18,92 zł w banku, a na rynku 180-200 zł. Niestety, pomimo uzyskania finansowania, nie udało mu się zdobyć wsparcia lokalnych instytucji, w tym Polskiej Akademii Nauk oraz władz Poznania. Kluczowym problemem okazał się brak dostępu do samochodu będącego niezbędnym narzędziem do prowadzenia badań. Talon na pojazd mógłby otrzymać od wojewody lub prezydenta, lecz obaj urzędnicy zostali usunięci z PZPR w 1981 roku za nielegalny handel talonami. W efekcie dolary wróciły do Stanów Zjednoczonych, a planowany projekt badań został definitywnie zaniechany.

Odkrycia dokonane przez Bergera zainicjowały globalne zainteresowanie badaniami nad żabami zielonymi. Dzięki jego pracy zoologowie z różnych krajów rozpoczęli intensywne badania, które zaowocowały opisaniem wielu nowych gatunków. Jednym z nich, nazwanym na cześć profesora, jest Pelophylax bergeri (dawniej Rana bergeri).

W 1973 roku, za wyjątkowe odkrycie dotyczące nowych form dziedziczenia u zwierząt, Wydział Nauk Biologicznych PAN przyznał Bergerowi nagrodę pierwszego stopnia. Inicjatorzy nagrody, prof. H. Krzanowska oraz H. Szarski, początkowo podchodzili krytycznie do wyników jego badań.

W ciągu 39 lat (od 1963 do 2001 roku) Berger prowadził hodowlę i rozmnażanie wszystkich 16 taksonów żab zielonych występujących w zachodniej Palearktyce. Jego niezwykła praca zaowocowała ponad 800 000 potomstwa po wykonaniu 1500 krzyżówek, co czyni tę hodowlę jedną z najpotężniejszych i najbardziej pomyślnych w skali globalnej.

Miejsce spoczynku profesora Bergera znajduje się na cmentarzu przy ul. Jasna Rola, graniczącym z rezerwatem przyrody Żurawiniec w Poznaniu, którzy upamiętnia miejsca, w których rozpoczął badania nad żabami zielonymi.

W październiku 2013 roku w Poznaniu zainaugurowano Park Edukacji Przyrodniczej im. Prof. Leszka Bergera. Ponadto, w czerwcu 2014 roku w Raszkowie, w pobliżu Jaskółek, powstał staw w kształcie żaby jako hołd dla jego osiągnięć.

Od 2013 roku na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu odbywa się cykliczna Konferencja Naukowa im. prof. dr hab. Leszka Bergera, poświęcona hodowli zwierząt egzotycznych. Ta inicjatywa stanowi istotny element Poznańskich Dni Zwierząt Egzotycznych.

---

Oceń: Leszek Berger

---