Zbigniew Libera (artysta)

---

Życiorys

Artysta Zbigniew Libera, wychowany przez matkę, pielęgniarkę, rozpoczął swoją edukację w Pabianicach, gdzie ukończył szkołę podstawową. Krótko uczęszczał do II Liceum Ogólnokształcącego, jednak maturę zdał w jednym z łódzkich liceów.

W 1979 roku rozpoczął studia na Wydziale Pedagogiki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, jednak już po roku zrezygnował, aby dołączyć do łódzkiego środowiska artystycznego „Strychu”. Na początku lat 80. zaangażował się w działalność Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, zajmując się drukowaniem ulotek, a po wprowadzeniu stanu wojennego również plakatów protestacyjnych związanych z pacyfikacją strajku w kopalni „Wujek”.

Jego debiutancka wystawa miała miejsce wiosną 1982 roku w „Strychu”. Wkrótce po tym, po przeszukaniu jego mieszkania, Libera został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa, oskarżony o produkcję prasy podziemnej. Stanął przed sądem wojskowym w Łodzi, a okres spędzony w więzieniach – w Łodzi oraz Hrubieszowie – trwał półtora roku. Ten trudny czas miał kluczowe znaczenie dla jego dalszego rozwoju artystycznego.

Po amnestii Zbigniew Libera kontynuował działalność, współpracując z łódzką Kulturą Zrzuty oraz powołując czasopismo „Tango”. Silny wpływ na jego twórczość mieli tacy artyści jak Zofia Kulik, u której pracował jako model w latach 80., a także Jan Świdziński, Anastazy Wiśniewski i Andrzej Partum.

W 1991 roku Libera wspólnie z artystką malarką Mariolą Przyjemską oraz Tomaszem Kurzycą założył legendarny artystyczny klub „Aurora” w Warszawie, który stał się jednym z kluczowych miejsc życia artystycznego w Polsce na początku XXI wieku. W roku akademickim 2008/2009 prowadził kursy w Akademii Sztuk Pięknych w Pradze oraz współpracował z Galerią Raster.

W 2022 roku tygodnik „Polityka” uznał jego prace, w tym dzieło „Lego, obóz koncentracyjny”, za jedno z dziesięciu najważniejszych osiągnięć sztuki ostatnich trzydziestu lat. Jego twórczość była prezentowana w wielu galeriach zarówno w kraju, jak i za granicą. W 2023 roku Zbigniew Libera został uhonorowany Krzyżem Wolności i Solidarności oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Twórczość

Zbigniew Libera to artysta, który cieszy się renomą jako prekursor sztuki krytycznej, a także estetyki queer oraz tzw. sztuki ciała. Jego działalność, która rozpoczęła się pod koniec lat 80., obejmowała przede wszystkim fotograficzne autoportrety, w których analizował i poddawał krytyce ochoczo przyjęte normy oraz tradycyjne modele wychowania. Dzięki swoim pracom bada relacje między wychowaniem dzieci a ogólnym postrzeganiem cielesności, tworząc przy tym makabryczne „zabawki”. W swoich dziełach porusza także kwestie manipulacji obrazami w mediach masowych. Główną motywacją jego twórczości pozostaje osobiste doświadczenie, które staje się punktem wyjścia do konfrontacji z rzeczywistością.

Do jednych z bardziej znanych projektów Liberze należy projekt Lego. Obóz koncentracyjny, zrealizowany w 1996 roku. Inne istotne prace artysty to:

• Co robi łączniczka?, 2005 – książka współautorstwa Darkiem Foksem, koncentrująca się na wydarzeniach z powstania warszawskiego, której głównym celem nie jest narracja historyczna, lecz badanie tego, jak historia funkcjonuje w zbiorowej pamięci oraz jak przetwarzana jest przez współczesne media.
• Pozytywy, 2002–2003 – cykl fotografii, który reinterpretował obrazy z gazetowych reportaży dotyczących wydarzeń traumatycznych, takich jak wojna czy obozowe zbrodnie, będący próbą psychoterapeutycznego eksperymentu.
• Mistrzowie, 2003 – kolekcja powstała jako protest artysty na skutek odmowy prezentacji pracy Lego-obóz koncentracyjny na Biennale w Wenecji w 1997 roku, uznawanej przez kuratora za potencjalnie kontrowersyjną.
• Teofilów 90, 1990
• Urządzenia korekcyjne, 1989 – seria dzieł, które kpią z nowych towarów „zachodnich” wprowadzonych na polski rynek po upadku komunizmu, ukazując absurd ich estetyki, w tym „Możesz ogolić dzidziusia” oraz „Universal Penis Expander”.
• Kultura zrzuty w Teofilowie, 1987
• Jak tresuje się dziewczynki, 1987 – film przedstawiający proces edukacji dziewczynki przez starszą kobietę na temat malowania się i prezentowania się płci przeciwnej, poruszający temat narzuconych ról społecznych.
• Obrzędy intymne, 1984 – film, który ukazuje bliską relację artysty z jego schorowaną babcią, dotykająca tematu uprzedmiotowienia ciała i granic intymności.
• STOS ZDJĘĆ, 2023 – wydawnictwo Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które w sposób unikalny łączy tekst i fotografię, oferując wgląd w transformacyjne problemy społeczne i polityczne ze spojrzeniem Zbigniewa Libery.

Libera jest przedstawiony jako jedna z ikon współczesnej sztuki radicalnej. Jego prace analizują złożoność rzeczywistości, w której prawda splata się z iluzją, obijając pojęcia historyczne, społeczne i estetyczne. W swoich działaniach od lat 80. uderza w to, co niewygodne, a jego twórczość idzie w parze z rehabilitacją zapomnianych i marginalizowanych głosów w polskiej sztuce.

Nagrody

Warto zwrócić uwagę na osiągnięcia Zbigniewa Libery, których lista prezentuje niezwykle bogaty dorobek artystyczny.

• 2006 – Został uhonorowany Nagrodą TVP Kultura za książkę Co robi łączniczka, której współautorem jest Darek Foks,
• 2011 – Otrzymał Nagrodę Filmową Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie,
• 2013 – Zdobył Gwarancję Kultury 2013 w kategorii Sztuki Wizualne za projekt Kurator: Libera.

Dzieła artysty w zbiorach

Dzieła Zbigniewa Libery mają swoje miejsce w renomowanych zbiorach muzealnych oraz galeriach sztuki, które można znaleźć w różnych częściach Polski, a także za granicą. Poniżej przedstawiamy listę instytucji, w których można podziwiać jego twórczość:

• CSW Zamek Ujazdowski w Warszawie,
• Narodowa Galeria Sztuki „Zachęta” w Warszawie,
• Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy,
• Muzeum Sztuki w Łodzi,
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie,
• Galeria Bielska BWA w Bielsku-Białej,
• Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach,
• Jewish Museum w Nowym Jorku,
• Haus der Geschichte w Bonn.

Każda z tych instytucji przyczynia się do upowszechnienia twórczości Libery, ukazując zarówno jego niezwykłe pomysły, jak i unikatowe podejście do sztuki współczesnej.

---

Oceń: Zbigniew Libera (artysta)

---